Mustafa BAYRAK
Türk çaycılığının kuruluşunun 100 üncü yıl dönümünün kutlanması gerektiğini belirten Prof. Dr. Ali Rıza Saklı 1964 yılında 40 inci yıl kutlaması yapıldığını ve Zihni Derin in o tarihte kaza geçirdiğini söyledi.
Prof. Dr. Ali Rıza Saklı Türk çaycılığında 100 yıla girildiğini belirterek “2024 yılı, 1924 yıl ve 407 sayılı Rize Vilayeti ile Borçka Kazasında Fındık-Portakal-Limon-Mandalina ve Çay Yetiştirilmesine Dair Kanun’un kabul edilişinin 100.YILI’dır. 1964 yılında, Türk çaycılığının kurucusu Zihni Derin’in Onur konuğu olarak katıldığı Türk Çaycılığının 40.Yılı Kutlamaları yapılmıştır. Bu kutlamalara dönemin çalışma bakanı Bülent Ecevit te katıldı. Maalesef bu kutlama da valilik aracı geri giderken Zihni Derin e çarpmış ve kalça kemiği kırılmıştır.1924 yılında çıkarılan ilk çay kanununun 40.yılında kutlama yapılmış olması, 100.Yılı olan 2024 yılında da 100.YIL kutlamalarının yapılmasını gündeme getirmektedir.
Çayın Rize ve çevresindeki hayatı derinden etkileyerek; yöredeki derin yoksulluğun ortadan kalkmasında, yörenin kalkınması ve gelişmesinde emsalsiz bir katkı sağladığı bir gerçektir” dedi.
“YOKSULLUK VARDI”
Saklı “Çaydan önce Rize ve çevresinde derin bir yoksulluk vardı. Yörede yaşam, ancak erkeklerin gurbete gidip ailesine para göndermesi ile mümkündü.Çay yörede hayatı kökünden değiştirmiş; fakirlik ve gurbetçiliği bitirmiştir. Rize’deki yoksulluğu bitirmek için, Devletin ve Cumhuriyetin kuruluş yıllarında; devlet bürokrasisi, Rize milletvekilleri, TBMM ve Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti büyük bir destek vermiştir. Bu destek sonraki yıllarda da artarak devam etmiş ve Rize derin yoksulluktan kurtulmuştur. Verilen bu desteklerin anılması ve takdir edilmesi önemlidir. Çay, Rize ve çevresinde tarım yapılabilen arazi miktarında büyük bir değişim meydana getirmiştir. Daha önce çok az miktardaki düzlük yerlerde ekmeklik mısır yetiştirilirken, çay sayesinde %80 eğimli arazilerde bile tarım yapma imkânı doğmuştur. Çaydan önce yörede yaşam koşulları son derecede zordu. İnsanlar ayağına giyecek çarık bulamamaktaydı. Bir ceket ve pantolonla mahalledeki tüm delikanlılar düğünlerini yapmak durumundaydı. Çay yöredeki giyim kuşamı ve sosyal hayatı tümüyle değiştirmiştir. 1918’de bir heyetle Batum’u ziyaret eden Prof. Ali Rıza Erten, “Şimali Şarki Anadolu ve Kafkasya'da Tetkikatı Ziraiye” başlıklı bir rapor hazırlamıştır. Rapor’da Rize ve Batum’daki yağış miktarları karşılaştırıldıktan ve çeşitli etütler yapıldıktan sonra, Rize’de çay yetiştirilebileceği bilimsel olarak ortaya konulmuştur. Rusya’da meydana gelen 1917 Ekim Devrimi’nden sonra Sarp Sınır Kapısı’nın kapanması sebebiyle, Rusya ve Romanya gibi ülkelere gurbete giderek geçim temin eden Rize’de geçim zorlaştığı gibi, eşkıyalık ve asayiş sorunları da artmıştır. Rize’deki asayiş sorunlarını görüşmek üzere Bakanlıklar arası bir toplantı düzenlenmiş, toplantıya Ziraat Genel Müdürü sıfatıyla ve İktisat Bakanlığı’nı temsilen katılan Zihni Derin, Prof. Ali Rıza Erten’in Raporu’ndan bahisle Rize’de çay yetiştirmenin çözüm olabileceğini ifade etmiştir. Zihni Derin, 1921-1923 yılları arasında, Rize’de bir çay fidanlığı oluşturulması için önce Rize’de görevli ziraat memurlarına talimat vererek sonra da bizzat Rize’ye gelerek ilk çay fidanlığını oluşturmaya başlamıştır. Rize’de tarımı ve çaycılığı geliştirmek için yasal bir altyapı gerektiği düşünülerek, Rize Mebusu Esad Bey (Özoğüz) tarafından TBMM’ye bir kanun teklifi verilmiş ve uzun görüşmeler ve tartışmalardan sonra; 06 Şubat 1924 tarihli ve 407 sayılı "Rize Vilayeti ile Borçka Kazasında Fındık-Portakal-Limon-Mandalina ve Çay Yetiştirilmesine Dair Kanun" kabul edilmiştir.
1927 yılında Zihni Derin’in başka bir göreve atanmasıyla çaycılık faaliyeti yarıda kalmıştır. 1938’de yeniden çaycılık faaliyetleri başlatıldığında işin başına tekrar Zihni Derin getirilmiş ve bu defa Rize’de çay yetiştirilmesi ve işlenerek kuru çay haline getirilmesi başarılmıştır. Bugün bölgemizde ekonomik şartların düzelmesi çaycılığın bölgeye yaptığı katkıdan dolayı meydana gelmiştir” dedi.
