Mert, gözü pek delikanli
Sabit Tarakçi, 1902 yilinda Rize’de do?du. Tarakçio?lu Memi? Efendi’nin tek o?ludur. Mert ve gözü pek ki?ili?i, haksizli?a kar?i boyun e?meyen yapisi yüzünden bazi olaylara kari?mi?, birkaç kez mahpus yatmi?tir. Daha çocuk sayilabilecek bir ya?ta anne ve babasi vefat etmi?tir. ?stiklal Sava?i’ndan ba?ariyla çikilsa da, sava? sonrasi bir otorite bo?lu?u olu?mu?tu. Hükümet hâkimiyetini her tarafta sa?layamami?, bu durum Güneysu’da da ba? göstermi?ti. Bazi hain ki?iler silahli çeteler olu?turmu?, milletten haraç yemek suretiyle kendilerini a?a ilan etmi?lerdi. Mazlumlara, fakir fukaraya her türlü eziyeti reva görmü?lerdi.
Zalime boyun e?meyen Güneysu`nun ?ahsiyetli delikanlilari bir araya gelmek suretiyle sekiz ki?ilik bir kuvvet olu?turdular. Sabit Tarakçi’nin da aralarinda bulundu?u bu gençler a?alarin bu zulmüne boyun e?mediler. Zor durumdaki insanlarin yardimina ko?tular, sava? sonrasi dul kalan hanimlarin namusunu korudular.
Güneysu kaynamaya ba?ladi
A?alar bu gidi?attan hiç memnun olmadilar. Silah gücüyle ortadan kaldiramadiklarini hükümet kuvvetiyle ortadan kaldirmaya karar verdiler. Güneysu’da ya?anan ve “Şapka ?syani” diye adlandirilan olaylar bu a?alarin imdadina yeti?mi?ti. Güneysulular Ankara’da gerçekle?en tepeden inme dayatmalari kabul etmediler. Güneysu nahiyesi kaynamaya ba?ladi. Olaylari protesto etmek için ?ehir merkezine do?ru yürüyü?e geçtiler. Protesto gösterileri on gün sürdü. Rize’ye gelen askeri birlikler Güneysu’ya sevk edilince bütün direni?çiler tutuklandi. Sabit Tarakçi ve arkada?lari a?ir hakaret ve i?kenceye u?radilar. Seyyar ?stiklal Mahkemesi tarafindan Sabit Tarakçio?lu, Şaban Koliva, Yakup Peçe, Haci Hasan Efendi, Kadir Koliva, Muhammet Peçe, Hafiz Mahmut Kamburo?lu ve Hasan Külünko?lu için idam cezasi verildi.
Güneysu, Güneysu olali böyle zülüm görmedi
Bu sekiz ki?iye ?stiklal Mahkemesi tarafindan söz hakki verilmedi. Hiçbir yüz kizartici suçu olamayan, sadece dayatmaya kar?i koyan ve dü?üncesi u?runda mücadele eden Güneysu’nun sekiz delikanlisi idamla cezalandirilirken, ayni olayda jandarmayi vuran, A?reyimo?lu Mahmut, sirf a?alarin adami oldu?undan ceza almadi. 10 Aralik 1925 tarihinde ba?layip 14 Aralik tarihinde neticelenen, seksen celse süren Rize`deki ?stiklal Mahkemesi sonucu idam cezasina çarptirilan Sabit Tarakçi ve yedi arkada?i yargilamanin sonuçlanmasindan iki saat sonra Rize Dalyan Camii önünde infaz edilen idamlardan sonra ayni yerde deniz kenarinda defnedildiler. ?damlardan üç buçuk ay sonra Sabit Tarakçi’nin naa?i ailesi tarafindan gece yarilari gizlice bulundu?u yerden alinarak Güneysu’daki aile kabristanli?ina ta?inmi?tir.
Kendi destanini yazdi
Yeniden defnedilen naa?in yeni defnedilmi? gibi durdu?u rivayet edilir. Sabit Tarakçi; idam edildi?inde Niyazi ve Memi? adinda iki erkek çocuk geride birakmi?tir. Be? ve yedi ya?larinda yetim kalan iki çocu?u büyüten Fatma Hanim, Güneysu’da saygin ki?ili?i ve asaletiyle bilinmekteydi. Sabit Tarakçi’nin idamindan bir saat önce yazip, ailesinde ula?tirdi?i “destani” ibret verici sözler içermektedir. Bazi kaynaklarda Sabit Tarakçi, Nak?i Şeyhi Şeyh Numan Sabit Efendi olarak anlatilmaktadir. Bu iki isim farkli farkli insanlara aittir.
Şapka ?syani için ne dediler:
Bir sindirme politikasi uyguluyordu
Sadik Albayrak: Resmi ideolojinin memurlari, ne zaman ki ba?larina "?apka" giydiler; asirlardir, bu serpu?u "gavur icadi" olarak görüp, onlara benzememek için gayret gösteren halk kesimi, "gavur memur istemeyiz" diyerek nümayi?lerde bulunmu?, hükümet binalarini i?gal edip, kendi öz yönetiminin tepeden inmeci çarpikli?ina parmak basmak istemi?tir. Artik mevcut iktidar, muhalif bir siyasal hareketin hayat sürmesine tahammül edemedi?inden, "?apka" meselesini sebep ittihaz ederek top yekûn bir sindirme politikasi uyguluyor ve tüm muhalifleri, vatana hiyanet suçu ile susturuyordu. (Me?ihat Şeriat Tarikat Kavgasi 3 Sadik Albayrak Mizan Yayinevi 1994 ?stanbul sf. 241)
Şapka bahane
Ali Topuz: Şapka isyani konusunda genç ya?ta bazi tarti?malari ya?adim. Gördüm ki ?apka bahane edilmi?. Yapti?im incelemelerde gördü?üm kadariyla orantisiz ceza uygulami?lar. ?dam cezalarinin olmamasini dü?ünüyorum. Şapka isyaninda Rize`de sekiz ki?i asildi. Evet bir inkilap yapilmi?, otorite sa?lanmasi lazim, ama bunun için idam cezasini kullanmak fevkalade yanli? olmu?tur. Suç i?lemi?se ceza vermenin çe?itli yollari vardir, hürriyetleri tehdit edersin, ama canini almak olur mu? Hangi hakla aliyorsun canini? ?stiklal Mahkemelerindeki idam cezalari, Yassiada`daki idam cezalari, insanlik adina savunulacak ?eyler de?ildi. (De?i?imi Ya?amak Ali Topuz Do?an Kitap 2011 ?stanbul Sf. 31-32)
Sabit Tarakçi’nin Destani
Bir destan yazayim, dertli merakli
??iten insanin oynasin akli
Dünyami geçirdim böyle merakli
Kader böyle hakkin yazisi
Yirmi üç ya?ina oldum ancaka
Dünyada çektim çok cevru cefa
Bu dünyadan kimse olmasin vefa
Kader böyle idi hakkin yazisi
Söylesem ba?ima gelen hallari
Zannederim kalem yazmaz onlari
Biraz, biraz anlatayim onlari
Kader böyle idi hakkin yazisi
Küçükken kaldim ana babasiz
Dünyada ya?ar mi ari anasiz
Dünyami geçirdim böyle ikbalsiz
Kader böyle idi hakkin yazisi
Annemin babamin idim nazlisi
Ben mi oldum bu dünyanin asisi
Daha geçmedi ömrün yarisi
Kader böyle idi hakkin yazisi
Küçükken evlendirdiler beni bir defa
Anneme babama yok idi kafa
Bende küçük idim dinledim lafa
Kader böyle idi hakkin yazisi
Bir defa evlendim kaydi aya?im
Annemi babami tutsun günahim
Onlardan hakkimi ben alaca?im
Kader böyle idi hakkin yazisi
?kra ettim evi kaldim di?ari
Di?arda gezmenin olur mu kari
Gezdim gezdim bana geldi zarari
Kader böyle idi hakkin yazisi
Biraz biraz yolsuz i?e bulundum
Bulunmadiysam da öyle bilindim
Bir kaç yerden kayde kaleme girdim
Kader böyle idi hakkin yazisi
Az çok öyle böyle olduk mahpusluk
Etti?imiz i?ler hep akilsizlik
Bir parçada var idi bizde cahillik
Kader böyle idi hakkin yazisi
Tutunamadik biz mahpusa dü?tük
Hükümetin cezasina eri?tik
Göz göre göre ate?e dü?tük
Kader böyle idi hakkin yazisi
Dü?tük mahpusa bir kaç ay yattik
Dünya i?galini arkaya attik
Mevla’m firsat versin meydani aldik
Kader böyle idi hakkin yazisi
Bir buçuk yil üstüne evime geldim
Zannettim yeniden dünyaya geldim
Her yerden el çektim kendime geldim
Kader böyle idi hakkin yazisi
Bir dedim mali mülkü satayim
Birde dedim evimi donatayim
Bu ki?inda evde rahat yatayim
Kader böyle idi hakkin yazisi
Dünyami ancak hesap ederdim
Biraz biraz daldirmi? da gezerdim
Bazi kere canimdan da bezerdim
Kader böyle idi hakkin yazisi
Aldim keseri durdum yapra?a
Zerre kadar heveslik yok idi ba?a
Zoruna duruyor idim aya?a
Kader böyle idi hakkin yazisi
Çali?tik çali?tik hep gitti yele
Dostlarimizi bizi verdiler ele
Şimdi destan olduk hep dilden dile
Kader böyle idi hakkin yazisi
Yirmi üç ya? için geldim cihana
Yandi ci?erim döndü puryana
Şapka meselesi oldu bahane
Kader böyle idi hakkin yazisi
Haktan yazilan yazi bozulmaz
Dünyada dü?enin seveni olmaz
Bu yalan dünyadir kimseye kalmaz
Kader böyle idi hakkin yazisi
Bunlara vardir haklan hikmeti
Dünyaya çekerim derdi zahmeti
Ahirette versinler bana cenneti
Kader böyle idi hakkin yazisi
Kul ameli ile cennete gitmez
Dünyanin derdi ölmemi? bitmez
Mevla’m yaratti?i kulu yitirmez
Kader böyle idi hakkin yazisi
Ahbaplar dünyadan tez kildik sefer
Kovermedik size ne kin ne keder
Din yoluna gittik ne zarar eder
Kader böyle idi hakkin yazisi
Şapkayi biz asla giymeyiz dedik
Ya gazi ya ?ehit dedik yürüdük
Me?erse zaman biz aldatildik
Kader böyle idi hakkin yazisi
Daha Sabit diye anilmaz adim
Bu i?ikli dünyaya hiç de durmadim
Dünyada nari firkete yandim
Kader böyle idi hakkin yazisi
Dediler bize Reis gelecek
Bizde dedik günü biten ölecek
Bu dünyaya kimler baki kalacak
Kader böyle idi hakkin yazisi
Daha anilmaz bizim ismimiz
Dünyada bu kadar idi ömrümüz
Gözümüze gelmez hiç ölümümüz
Kader böyle idi hakkin yazisi
Yazilir mi bunlar bir kalem ile
Bizim dertlerimiz gelmezler dile
Hocamiz dostlarimiz hepisi bile
Kader böyle idi hakkin yazisi
Ba?imiza geldi çok felaketler
Bize haram oldu bu memleketler
Hakkin emri idi bu hareketler
Kader böyle idi hakkin yazisi
Müslüman Müslümana hain olur mu?
Dünyada bu kadar zülüm olur mu?
Daha bu dünya do?ru durur mu ?
Kader böyle idi hakkin yazisi
Gittim i?imi kendim konu?tum
Me?er zalimlerin eline dü?tüm
O saat kanat getirip üçtüm
Kader böyle idi hakkin yazisi
Mahkemeye ba?ladilar Reisler
Birer birer bizleri dinlediler
Tarakçi Sabit gelsin dediler
Kader böyle idi hakkin yazisi
Tamam ki aldilar ifademizi
0 saat söldürdilergülümüzi
Ya?mur ya?arken sevk etti bizi
Kader böyle idi hakkin yazisi
Dedim bu yollari daha çi?nemem
Bugünden sonra babama da inanmam
Dünyada yandaysam ahrette yanmam
Kader böyle idi hakkin yazisi
Mahpus kapisindan içeri girdim
Dedim ölmeden mi mezara girdim
Böyle olaca?ini o zaman bildim
Kader böyle idi hakkin yazisi
Günahimizdan batar bu Rize
Kimse do?ru rüya görmedi bize
Ne kusur bulayim gelen Reise
Kader böyle idi hakkin yazisi
?stiklal Mahkemesi geldi kuruldu
Birer birer millet öne sürüldü
Herkesin davasi tamam görüldü
Kader böyle idi hakkin yazisi
Sekiz ki?inin idami geldi
Bizi asma?a karar verildi
Dostlar a?ladi dü?manlar güldü
Kader böyle idi hakkin yazisi
Dinim için feda ettim canimi
Şehit oldum akitmadan kanimi
Yok oldum da kaybetmedim ?animi
Kader böyle idi hakkin yazisi
Ö?le geçimi mahkeme bitti
?kindi mahalli reisler gitti
Sabah üstü bizim günümüz bitti
Kader böyle idi hakkin yazisi
Söylediler bize sabah üzeri
?dam olanlar gelsinler beri
De?ildir burasi yi?itlik yeri
Kader böyle idi hakkin yazisi
Kamet gömlekleri baktim geliyor
?nsanin yüre?i fena oluyor
Göz göre göre insan ölüyor
Kader böyle idi hakkin yazisi
Açan ellerimi geldi ba?ladi
Gökteki melekler bile a?ladi
Süt kazani gibi içim kaynadi
Kader böyle idi hakkin yazisi
Allah Allah deyip çiktim sehpaya
Elim gözüm ba?li ben musallaya
Saniyelerimi ben saya saya
Kader böyle idi hakkin yazisi
Açan ki cellatlar geldi yanima
Dedim etman kiyman benim canima
Nasil kiydiniz nazli canima
Kader böyle idi hakkin yazisi
Dünya için sizlere dilemem minnet
On dakika daha çekerim zahmet
Bana müjde olmu?tur cennet
Kader böyle idi hakkin yazisi
Güneysulu Sabit Tarakçi ve yedi arkada?i yargilamanin sonuçlanmasindan iki saat sonra Rize Dalyan Camii önünde infaz edilen idamlardan sonra ayni yerde deniz kenarinda defnedildiler.
Cumhuriyet Gazetesi, 25 Kanun-u Evvel 1925 Çar?amba tarihli ?stiklal Mahkemesi karari ile idam edilen Rizeliler: Hoca Şayan, Yakup Çavu?, Hasan A?a, Kadir A?a, Peçelerden Mehmet, Kalyoncu Mahmut, Tarakçi Sabit, Peçeo?lu Arslan Çavu?`un foto?rafini yayinliyor ve "Rize`de sükûn tamamen ahvet etti" ba?li?ini atiyordu.
Şapka devriminin ardindan Rize’de toplanan ?stiklal Mahkemesi üyeleri. (Rize, 1925)
Kâzim Karabekir ile birlikte Rize`ye gelen, yetim çocuklarin üzerinden geçtikleri köprünün yerinde günümüzde Türkiye Elektrik Kurumu Rize Müdürlü?ü binasi vardir. Sabit Tarakçi ve arkada?lari, idam edildikten sonra foto?rafta okla gösterilen yere defnedilmi?lerdi. (Rize, 1922)
Destan Sabit Tarakçi tarafindan idamindan bir saat önce yazilip, ailesine ula?tirilmi?tir. Destan’in orijinal metnine ula?ilamami?tir. Rahmetlinin kendi el yazisiyla yazdi?i destanin daha sonra daktilo edilmi? fakat aslina sadik kalinmi? halini, torunu Sabit Turan Tarakçi ve onun o?lu Kemal Sadik Tarakçi’dan temin ettik.
