Tolga Gül
ARTV?N-Yusufeli Baraji ve HES Projesinin iptali ve projenin yapimindan vazgeçilmesi maksadiyla Yusufeli ?lçesini Güzelle?tirme Ya?atma Kültür Varliklarini Koruma Derne?i Adina
Ba?kan Recep Akyürek bir dilekçe yazdi. Yusufeli Baraji ve HES projesinin yapimi ve ihalesinden vazgeçilmesi talep edildi?i Orman ve Su ??leri Bakanli?i ile Devlet Su ??leri Genel Müdürlü?ü’ne yazilan dilekçede; “ Medyadan edindi?imiz bilgilere göre Yusufeli Baraji HES projesinin belirli istekliler arasinda yapilacak ihale ile yapimi için ihale açildi?ini ve ihale sürecinin devam etti?ini ö?renmi? bulunmaktayiz.
Öncelikli olarak projenin sahibi DS? Genel Müdürlü?ünün bu projeyi yapma hak ve yetkisi bulunmamaktadir. Şöyle ki DS? genel Müdürlü?ünün kurulu? kanunu olan 6200 sayili kanunun 2. maddesinde DS? Genel Müdürlü?ünün görev ve selahiyetleri açiklanmi? bunlardan konumuzu ilgilendiren fikralar ?unlardir.
II - Vazife ve salahiyetler
Madde 2 - Devlet Su ??leri Umum Müdürlü?ünün vazife ve salahiyetleri ?unlardir:
a) Ta?kin sular ve sellere kar?i koruyucu tesisler meydana getirmek;
b) Sulama tesislerini kurmak, sulama sahalarinda mevcut parsellerin tamamini veya aksamini gösterir harita ve planlari yapmak veya yaptirmak ve icabi halinde kadastrosunu yaptirmak;
c) Batakliklari kurutmak;
d) a, b, c fikralarindaki faaliyetlerle ilgili olmak ?artiyla sudan ve zaruret halinde yardimci di?er kaynaklardan enerji istihsal etmek;
Bu yetki ve salahiyetler dikkate alindi?inda DS? Genel Müdürlü?ünün görev ve yetkileri arasinda sadece enerji üretmek amaçli projeler yapma hak ve yetkisi yoktur. Yukaridaki maddenin ( d) bendinde açikça belirtildi?i üzere a,b,c fikralarinda belirtilen faaliyetlerle ilgili olmak ŞARTI ?LE sudan enerji üretebilir. Yani ta?kin sulara ve sellere kar?i koruma tesisleri ile birlikte veya Sulama tesisleri kurarken veya batakliklari kuruturken yapti?i faaliyetlerle ili?kili olmak üzere ve ?arti ile sudan enerji üretmek için tesis yapabilir. Peki Yusufeli Baraji ve HES projesinde bu tesislerden hangisi var sorusunu sordu?umuzda hiçbirisinin olmadi?i ve bu projenin sadece elektrik üretmek amaçli yapildi?i defalarca belirtilmi? oldu?undan Sayin DS? Genel Müdürlü?ü yetkisi olmayan ve görevi olmayan bir alanda faaliyet yaparak kanun anlaminda görevi kötüye kullanma suçu i?lemenin yaninda bu ihaleyi yapmasi nedeniyle yetki tecavüzünde bulunmakta olup bu nedenle bu ihale i?lemi ?ekil bakimindan sakattir.
Yine Anayasamiz kaynaklarin halka ait oldu?unu açikça yazmi?tir. Bu kapsamda Medeni kanunumuzda kaynak statüsünde bulunan sularin halkin ortak kullanimina ait oldu?unu ve sadece kadim kullanim hakkinin korundu?unu belirtmi?tir. Anayasa ve Medeni Kanun düzenlemeleri dikkate alindi?inda bu sularin kadim kullanim haklarini da yok sayarak devletin yetkisiz bir kurumu tarafindan kullanilmasi ve üzerinde tasarrufta bulunmasi Anayasa ve Medeni Kanunumuza aykirilik te?kil eder.
Yine Anayasamizin 90. maddesi kapsaminda anayasaya aykirili?i iddia edilemeyen ve iç hukuk düzenlemesine dönü?mü? bir uluslararasi sözle?me niteli?indeki Avrupa ?nsan Haklari Sözle?mesinin mülkiyet ve çevre hakkinin açik ihlali niteli?indeki bu projeden vazgeçilmesini talep etmek gerekmi?tir.
Di?er bir önemli husus ise projenin kamu yarari karari alinirken projenin maliyetleri arasinda yer alan kamula?tirma bedeli ile yeniden yerle?im bedellerinin hangi kriterlere göre hesaplandi?i belli de?ildir. Yine önceki yazi?malardan edindi?imiz bilgilere göre proje alani için toplam kamula?tirma maliyetinin 100-120 milyon dolar olarak öngörüldü?ünü anlamaktayiz. Bu tutar reel rakamlarla 200 milyon lira tutarinda bir rakamdir. A?a?ida bölgedeki kamula?tirilacak ta?inmazlarin yakla?ik alani ve reel maliyetlerine göre açiklamalarda bulunaca?iz. Proje ile Yusufeli ilçe merkezi ve mücavir sahasinin tamami ile 7 köyün tamami ve 9 köyün ise bir kisim arazi ve konutlari su altinda kalmaktadir. Bu alan 700-800 Hektarlik çok büyük bir alandir. Kamula?tirma sahasinda kalan ve arsa olarak de?erlendirilip ( Belediye mücavir sahasi ) bedeli ödenecek alan büyüklü?ü
Söz konusu proje ile ilgili olarak yukaridaki açiklamalara ek olarak a?a?ida belirtilen hususlar dikkate alindi?inda bu projede kamu yarari olmadi?i, yapilan i?lemin usul ve ?ekil bakimindan hatali oldu?u, ÇED raporu olmadan projeye ba?landi?i bu nedenle ÇED raporu olmadan ba?lanan projenin usul ve yasaya aykiri olmasi nedeniyle itirazlarimizi sunuyor ve projenin ihalesinden vazgeçilmesi ve iptalini talep ediyoruz.
Genel Müdürlü?ünüz makamina 2001 yilindan bu yana geçen 11 yillik sürede birçok kez ba?vuru yapilip kurumunuzun dikkatinin çekilmesine çali?ilmasina ra?men ve bu hususta Dani?tay 10. Dairesinde açilan 2002 tarihli davada Yüksek Dani?tay 10. dairesinin 2002/ 1409 Es. ve 2005/3903 Karar sayili kararinda belirtilen gerekçeler dikkate alindi?inda israrla bu projenin hayata geçirilmeye çali?ilmasi hem ülke menfaatlerine aykiri olup, hem de bölge halkinin menfaat ve haklarini açikça ihlal etmektedir. ?lçede kurulu bulunan en geni? katilimli sivil toplum örgütü olan Yusufeli ?lçesi Güzelle?tirme Ya?atma ve Kültür Varliklarini Koruma Derne?i ( ki ilçede kurulu tüm siyasi parti ba?kan ve yöneticileri ile ilçedeki tüm sivil toplum örgütlerinin katilimi ile kurulmu? ve yönetilen bir dernektir ) adina yapilan bu ba?vuru Yusufeli halkin tamamini toplumsal deste?ini arkasina almaktadir.
Yapilmak istenen proje ile ilgili önceki a?amalarda edindi?imiz bilgilerden iki barajli bu projeye alternatif üç barajli proje ile arasinda kar?ila?tirma yapilirken sadece su depolama ve gövde maliyeti hesabi ile hesaplama yapilip iki barajli formulasyon ihaleye konmak istenmektedir. Ancak Yusufeli baraji’nin yüksekli?inin dü?ük oldu?u üç barajla alternatifin yapilmasi mümkündür.
Ayrica Genel Müdürlü?ünüzün iki barajli formulasyon ile üç barajli formulasyon arasinda yapti?i kar?ila?tirma gerçe?i yansitmamaktadir. Şöyle ki iki baraj formulasyonu arasindaki su depolama kapasitesi bakimindan iki alternatif proje kar?ila?tirildi?inda iki barajli formulasyon da iki barajin toplam gövde yüksekli?i
Yine 2012 yilinda tüm geli?mi? ülkelerin çevreye etkilerini dikkate alarak büyük göletli barajlardan vazgeçtikleri ve hatta bazi ülkelerin aktif ömrünü tamamlamami? barajlari dahi kullanmayarak sökmeye ba?ladi?i dü?ünüldü?ünde özellikle nükleer santral, yamaç tipi HES’ ler, güne? ve rüzgar enerjisi gibi alternatif enerji kaynaklari ile maliyet ve kar - zarar kar?ila?tirilmasi yapilmadan 50 yil öncesine dayanan mühendislik anlayi?i ile ve ça?a uymayan bu projenin hangi amaçlarla hayata geçirilmeye çali?ildi?ini anlamakta zorlanmaktayiz.
Yine bu projenin ÇED ( Çevresel Etki De?erlendirme) raporu yoktur. E?er ÇED raporu hazirlami? olsaydi yukarida belirtilen maliyet hesaplamalari ile a?a?iya dökümünü yapti?imiz hesap ve de?erlendirmeler nedeni ile ÇED raporunun olumsuz düzenlenece?ine inanmaktayiz. ÇED raporu olmadan bu proje yapildi?i takdirde a?a?ida açiklanacak olan hususlar görmezden gelinerek ba?lanacak bu projede ileriki yillarda ortaya çikacak maliyetin hem hukuksal hem de vicdani sorumlu?u altinda kalinaca?inin bilinmesi gerekti?ini belirterek a?a?ida olu?acak maliyet ve sakincalarin sadece bir kismini maddeler halinde sayaca?iz.
1- 4 adet Lise 8 adet ?lk Ö?retim Okulu 1 Hastane 5 Sa?lik Oca?i 18 Cami, Spor Salonu, Güre? E?itim Merkezi, 4 Ö?renci Yurdu, 2 Jandarma Karakolu, 1 Polis Karakolu, Orman ??letme Binalari ve lojmanlari Hükümet Kona?i Belediye Kona?i ve ?? Yerleri 3 Banka Binasi vs gibi de?i?ik kamu binalari ve lojmanlarinin sular altinda kalaca?i dikkate alindi?inda heba olan bu kamu binalarinin yeniden yapilmasinin devlete yükleyece?i maliyetin de?erlendirilmesini,
2- Devletin yapilacak kamula?tirma sonucu ödeyece?i 5.000 i a?an miktardaki konut ve i? yerleri binalari ve arsalarini sulu ve kuru tarim arazilerine ödeyece?i istimlâk bedeli tutarini de?erlendirilmesini,
3- Baraj gölü tüm yol a?larini su altinda birakti?indan baraj etrafindan yapilmasi planlanan yol a?inin geçece?i yerlerin sarp kayalik ve da?lik olu?u yol maliyetini devletin birim fiyatlarinin çok üzerinde olaca?i ( Karayollari Genel Müdürünün 04.04.2000 tarihinde yapilan Yusufeli Baraji Koordinasyon kurulu toplantisinda beyan etti?i ve toplanti tutana?inda ter aldi?i üzere yol maliyeti için tahmin etti?i rakam 1,5 milyar dolardir ) dikkate alinarak yapilacak yolun maliyetinin de?erlendirilmesini,
4- ?lçe merkezinin tamamen sular altinda kalmasi sebebiyle kurulacak yeni yerle?im yerinde devletimizin alt yapi, üst yapi ve yeniden yapaca?i kamu binalarinin maliyetinin de?erlendirilmesi
5- Bölgedeki tarima elveri?li yerlerin ( Zeytin üretiminin %
% 75 ‘ i, Seralarin %95’ i, Meyve a?açlarinin %
Yine yukarda belirtti?imiz verimli ve sulanabilir arazilerin %
Kaldi?i dü?ünüldü?ünde, bu bölgede geçimini tarimdan sa?layan nüfusun bölgede
?stihdaminin mümkün olamayaca?indan barajin faaliyete geçmesi ile birlikte bölgeden
En az 15.000 insanin göç edece?inin de?erlendirilmesi,
6-Yusufeli Tarim ?lçe Müdürlü?ünün 21.03.2000 tarihli Yusufeli ?lçesi Tarimsal Fizibilite Raporunun sonuç bölümünde baraj yapimi ile birlikte Yusufeli ilçesinin tarim yapilabilir arazilerinin tamamina yakini su altinda kalaca?indan bölgede tarimsal arazi kalmayaca?i ve bu ürünlerin yerine ikame edilecek yeni ürünlerin geli?tirilmesinin ve geriye kalan arazilerde tarimsal faaliyetin sürdürülmesinin mümkün görülmedi?i kanaati ile bir rapor düzenlenmi?tir. Bu rapor resmi ve bölgedeki en kapsamli çali?madir. Bu barajla birlikte organik ve do?al tarimin yapildi?i, Do?u ve Kuzey do?u Anadolu bölgesinin meyve ve sebze ambari olarak anilan bu bölgede tamamen tarimsal üretimini kaybedecektir. Bu kayip sadece Yusufeli ilçesinin sosyo-ekonomik dengesini bozmakla kalmayip bu bölgenin meyve ve sebze üretiminden faydalanan Erzurum, Kars, Rize, Ardahan illeri ve ilçelerinin de ekonomik dengesinin bozulaca?inin de?erlendirilmesi,
7-Bölgemizde yerle?im yerlerinin tamamina yakininin vadi yata?inda kuruldu?u ve vadi yata?i di?inda bölgelerin a?iri da?lik ve meyilli bir yapiya sahip olmasi sebebiyle yeni bir ilçe merkezinin kurulabilece?i geni?lik ve düzlükte bir arazi parçasinin olmadi?i dikkate alindi?inda tüm ilçeyi kucaklayacak bir ilçe merkezi kurulma imkâninin olmadi?inin de?erlendirilmesi
8-Bölgemizin eski bir yerle?im yeri olmasi sebebiyle baraj gölü içerisinde kalacak tarihi eserler ( Kale, Kilise, Kümbet, Cami ) ve 4 Dünya rafting ?ampiyonasinin düzenledi?i rafting ve kano parkurunun geli?mekte olan kano, rafting, trekking ve yayla turizminin yok edildi?inin de?erlendirilmesi,
9-Orman Bakanli?i Milli Parklar ve Av-Yaban Hayati Genel Müdürlü?ü Av ve Yaban hayati Dairesi Ba?kanli?inin 24.05.2000 tarihli ve 808 sayili yazisinda yer aldi?i üzere ÇED raporunu hazirladi?i bildirilen ENCON adli ?irkete proje ile ilgili verilen cevapta ba?vurunun genel müdürlükçe incelendi?i ve projenin Çoruh Vadisi Yaban Hayati Koruma Sahasinin 459 Ha’lik bölümü sular altinda birakaca?i ayrica biyolojik çe?itlilik açisindan öneme haiz Çoruh vadisi ile zengin su ürünleri potansiyeline sahip Çoruh nehrinin projenin uygulanmasi halinde ciddi bir ?ekilde zarar görece?i firmaya bildirilmi?tir, denmektedir. Bu cevabi yazi bizim anlatmaya çali?ti?imiz hususlarin devletin sorumlu kurulu?larinca da bilindi?inin ve projeye kar?i çikildi?inin delilidir. Yine binlerce çiçek, kelebek, böce?in yumurtlama yeri olan bu bölge ayni zamanda Tarim Bakanli?inca Türkiye de Kafkas ari yeti?tirilmek üzere koruma altina alinmi? üç bölgeden bir tanesidir. Yine yöreye has ve Türkiye’nin hiçbir bölgesinde olmayan birçok bitki türünün yer aldi?i ve yine Da? keçisi, Geyik, Va?yak, Boz Ayi, Kizil Ayi gibi ülkemizin hiçbir yöresinde yer almayan sadece bu yöreye has yaban hayvanlarinin ya?am ve üreme alanlarinin bozulmasi sebebi ile bu yaban hayvanlari ve nadide çiçek ve bitkilerin barajla birlikte yok olaca?inin de?erlendirilmesi
10-Barajin mevcut proje dahilinde yapilmasi halinde yukarda belirtti?imiz nedenler sebebiyle bölge nüfusu göç edip da?ilaca?indan hirsizlik olmayan hiçbir dönemde terör olmayan hapishanesi bo? olan esnafin mallarini kapida birakip gece evine gitti?i sabahta birakti?i ?ekliyle buldu?u dürüst Milletine Devletine gönülden ba?li insanlarin olu?turdu?u bu ya?ayan kültürün ( Birçok ünlü yerli ve yabanci sosyologun ara?tirma yapmak üzere geldi?i bu nadide Yusufeli kültürünün ) yok olaca?inin de?erlendirilmesi,
11-Bölgeden bu barajin yapimini müteakip insan göçü ya?anip bölge bo?alaca?indan Gürcistan ve Ermenistan Devletleri sinirina yakin sarp ve geçit vermeyen kayaliklarla çevrili ormanla kapli bu bölgenin insansizli?a terkinin vahim bir iç güvenlik hatasi olaca?inin de?erlendirilmesi.
Mevcut proje dahilinde baraj yapilmasi halinde bu bölgede arazi ve co?rafi yapi sebebi ile bir ilçe bütünlü?ünün sa?lanamayaca?i ve 40 köyün yolsuz kalaca?i ve yeniden bir yerle?im olana?inin olmadi?inin de?erlendirilmesi, Bu projeye ili?kin tüm bu çevresel, sosyal, ekonomik, fiziksel ve toplumsal etkileri de?erlendirildi?inde bu projeye olumlu ÇED raporu düzenlenmesinin mümkün olamayaca?i ortaya çikmaktadir. Bu hususu do?rulayan belge Av ve Yaban Hayati Dairesi Ba?kanli?inin 24.05.2000 tarihli ve 808 sayili yazisinda ENCON(Çevre Dani?manlik Ltd. Şti. Enviromental Consutanncy Co.) Şirketinin 14.12.1998 tarihinde Orman Bakanli?i Milli Parklar ve Av Yaban Hayati Genel Müdürlü?üne ÇED raporu düzenledi?i gerekçesiyle bilgi için ba?vuruda bulunmu? olmasina ra?men ve bu ?irketin parasi ödendi?i halde ortada bu ?irketin düzenledi?i bir ÇED raporunun olmamasidir. Bu rapor Çevre Bakanli?ina gönderilmemi?tir. Bu kadar çevresel etkileri olan ve büyük çapli bir projenin geçen 30 yil boyunca etkilerinin ara?tirilmamasi ve ÇED raporunun düzenlenmemi? olmasi ve düzenlenmemekte direnilmesi bu projede özellikle ÇED raporu düzenlenmek istenmedi?i sorusunu akla getirmektedir.
Yukarida bir kismini saydi?imiz nedenlerle projenin kapsamli bir ?ekilde kar- zarar analizinin reel rakamlarla yapilarak ve ÇED raporu düzenlenerek do?acak sakincalarin elle tutulur ve bilinebilinir hale getirilerek devletin büyük bir bata?a girmeden önce bu yanli?tan dönülmesi için gere?inin yapilaca?ina inancimizin tam oldu?unu belirtmek istiyoruz.
Önceki yazi?malarimiza verilen cevaplarda bu projenin Çevre Yönetmeli?inin geçici 3.maddesi kapsaminda yer aldi?i iddia edilmektedir. Bu yönetmeli?in 3. maddesi 2012 yilinin sosyal gerçekleri ile ba?da?madi?i gibi Anayasanin Sosyal Hukuk Devleti ilkesine de aykirilik te?kil etmektedir. Yine 2012 yilinin Ekonomik, Stratejik, ve sosyal gerçekleri kar?isinda 20 yil önceki bir yönetmelik maddesinin uygulamaya çali?ilmasi bölge insanina zarar verdi?i gibi ülke menfaatlerine de zarar verebilecek bir durum ortaya çikarmaktadir.
Yine bu geçici 3. maddenin Yönetmeli?e konmasindaki amaç uygulama projeleri onaylanmi? projelerin sirf bu yönetmelik sebebi ile sürüncemede kalmasinin önlemek amacindan ibarettir. Yine bu geçici 3. madde aciliyeti olan projelerin gecikmesi sakincasini bertaraf etmek amacina dayanmaktadir. Ancak 20 yili a?kin bir süredir yatirimina geçilmemi? ve teknik çali?malari 30 yila a?kin süre önce yapilmi? bir projenin sürüncemede kalmasindan veya aciliyetinden bahsetmek gerçeklerle ba?da?maz. Kaldi ki bu süre zarfinda ÇED raporu düzenlenebilirdi. Bu raporun bunca zamandir düzenlenmemesi sebebi açiklanmami?tir. En azindan projenin yenilenmesi a?amasinda geçen 2 yillik sürede bu raporun çok rahat hazirlanmasi imkâni mevcut iken aksini savunmak açikça hakkin kötüye kullanilmasidir.
Bu proje Çevre Yönetmeli?inin geçici 3. maddesi kapsaminda de?erlendirilmemelidir. Madde metni aynen ?öyledir. Kapsam di?i projeler
GEÇ?C? MADDE 3 – (1) 7.2.1993 tarihli ve 21489
